Substancje lecznicze mogą być metabolizowane tylko przez jeden enzym układu CYP-450 lub całą grupę enzymów.
Dodatkowo, warto wiedzieć, że lek może być substratem dla danego enzymu ale również induktorem lub inhibitorem aktywności tego enzymu. Istotna klinicznie jest również informacja, czy lek cechuje się wysokim powinowactwem do danego enzymu, co sprzyjać będzie wysyceniu miejsc wiązania dla innych leków, utrudniając ich metabolizm.
Czytaj także: Jak zmniejszyć toksyczność cytostatyków? Leki cytoprotekcyjne
Izoenzym CYP-450 i jego podtypy
Enzymy układu CYP-450 biorą udział w utlenianiu substancji endogennych i egzogennych, przygotowując je do wydalania z organizmu. Odkryto dotychczas ponad 40 izoenzymów CYP-450, jednak dla metabolizmu leku i interakcji z tym związanych, najważniejsze jest 6 podtypów – CYP1A2, 3A4, 2C9, 2C19, 2D6 oraz 2E1.
Ponadto, aktywność izoenzymów uwarunkowana jest genetycznie i wykazano istotny polimorfizm genetyczny i różnice międzyosobnicze w metabolizmie leków. Szczególnie w przypadku leków o wąskim indeksie terapeutycznym, warto zwrócić uwagę na to, czy pacjent nie jest wolnym metabolizerem, co istotnie zwiększa ryzyko kumulacji leku w organizmie i wystąpienie działań niepożądanych.
Również płeć wpływa na aktywność izoenzymów układu CYP-450. U kobiet obserwuje się o ok. 20% wyższą aktywność CYP3A4, z kolei u mężczyzn zaobserwowano wyższą aktywność CYP1A2. U kobiet aktywność enzymów może zmieniać się wraz z cyklem miesiączkowym a także w okresie ciąży lub menopauzy.
Induktory enzymatyczne
Do najważniejszych i często stosowanych induktorów enzymatycznych zaliczamy:
- pochodne kwasu barbiturowego – szczególnie fenobarbital
- karbamazepina
- fenytoina
- ryfampicyna
Oprócz leków, do induktorów enzymatycznych zaliczamy również preparaty dziurawca, przewlekłe nadużywanie alkoholu oraz węglowodory zawarte w dymie papierosowym.
Bardzo ważne jest, aby pamiętać iż podanie pacjentowi induktora enzymatycznego, może sprawić, że konieczne będzie zwiększenie dawek innych, poprzednio przyjmowanych leków, tak aby uzyskać podobną odpowiedź farmakologiczną. Natomiast po odstawieniu leku przyspieszającego metabolizm, aby uniknąć objawów przedawkowania – konieczne będzie obniżenie stosowanych dawek dla pozostałych substancji leczniczych. Niekiedy gwałtowne odstawienie przez pacjenta papierosów (na przykład w wyniku hospitalizacji) może chwilowo pogorszyć stan kliniczny pacjenta, kiedy nie zredukuje mu się dawek leków stosowanych w codziennej terapii.
Czytaj także: Ważne leki stosowane w chorobach nowotworowych – opinia AOTMiT
Inhibitory enzymatyczne
Inhibitorów enzymatycznych jest więcej w porównaniu z induktorami, najważniejsze z nich wymieniono poniżej:
- allopurinol
- amiodaron
- chloramfenikol
- ciprofloksacyna
- erytromycyna
- flukonazol
- klarytromycyna
- metronidazol
- diltiazem
- disulfiram
- fluoksetyna
- ketokonazol
- omeprazol
A także sok grejpfrutowy i alkohol spożywany jednorazowo w dużych ilościach.
W wyniku zahamowania aktywności enzymów metabolizujących leki, wydłuża się i nasila działanie substancji leczniczej będącej substratem dla zahamowanego izoenzymu układu CYP-450. Zwiększa się również ryzyko przedawkowania i pojawienia działań niepożądanych, szczególnie u leków o wąskim indeksie terapeutycznym.
Ponadto zwróćmy uwagę na sytuację, gdy podany lek jest prolekiem a zahamowanie przekształcenia go do formy aktywnej, sprzyjać będzie osłabieniu działania i brakiem zadowalającej odpowiedzi farmakologicznej.
Czytaj także: Rodzaje żywienia dojelitowego – najważniejsze zasady rekomendacji
Źródła:
- Niemira M., Wiśniewska A., Mazerska Z. Rola polimorfizmu i zróżnicowanej ekspresji genów cytochromów P450 w metabolizmie ksenobiotyków. Postępy Biochemii 2009, 55 (3): 279-289.
- E.Kostka-Trąbka, J. Woroń: Interakcje leków w praktyce klinicznej, PZWL2016 pod red. Krystyny Orzechowskiej-Juzwenko: Farmakologia kliniczna. Znaczenie w praktyce klinicznej, 2020
mgr farm. Anna Janaszkiewicz
