Mesna
Mesna jest związkiem tiolowym wykazującym właściwości uroprotekcyjne. Znalazła zastosowanie w prewencji krwotocznego zapalenia pęcherza moczowego, występującego najczęściej u pacjentów leczonych ifosfamidem i cyklofosfamidem (w dużych dawkach).
W wyniku wątrobowych przemian metabolicznych ifosfamidu i cyklofosfamidu powstaje toksyczny związek – akroleina, która jest filtrowana przez nerki i koncentrowana w pęcherzu moczowym. Krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego jest jałowym zapaleniem pęcherza indukowanym akroleiną, z następczą aktywacją komórek układu odpornościowego i uwolnieniem licznych czynników prozapalnych.
Mesna tworzy obojętne kompleksy z akroleiną, które są usuwane z moczem, dlatego, aby zapobiec uszkodzeniom nabłonka pęcherza, obecność mesny jest niezbędna podczas trwania całej chemioterapii i dalej do momentu, aż stężenie toksycznych metabolitów osiągnie nieszkodliwe wartości (najczęściej ok 12 h). Zgodnie z wytycznymi Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego (ASCO), mesnę należy podać profilaktycznie każdemu pacjentowi leczonemu ifosfamidem (w dawce do 2,5 g/m2) oraz pacjentom, którzy przyjmują cyklofosfamid w związku z przeszczepem szpiku w dawce przekraczającej 50 mg/kg mc.
Czytaj także: TOP 10 leków onkologicznych do refundacji
Deksrazoksan
Deksrazoksan jest związkiem wykazującym działanie kardioprotekcyjne i stosuje się go w prewencji powikłań kardiologicznych związanych z leczeniem antracyklinami (doksorubicyną i epirubicyną). Prawdopodobny, główny mechanizm kardiotoksycznego działania antracyklin związany jest z uszkadzającym działaniem wolnych rodników tlenowych zależnych od jonów żelaza, które powstają w organizmie przy udziale tych cytostatyków. Dodatkowo antracykliny mogą powodować indukcję apoptozy oraz uszkodzenie DNA kardiomiocytów poprzez enzym topoizomerazę II.
Deksrazoksan, jako związek chelatujący, wiąże się z wewnątrzkomórkowymi jonami żelaza i zapobiega powstawaniu reaktywnych form tlenu, a także blokuje topoizomerazę II, zmniejszając uszkodzenie serca. Deksrazoksan nie jest jednak stosowany rutynowo u wszystkich pacjentów leczonych antracyklinami. W niektórych badaniach zaobserwowano, że może on obniżać skuteczność leczenia przeciwnowotworowego bądź prowadzić do nowotworów wtórnych, i tym samym zwiększać współczynnik śmiertelności.
Zgodnie z zaleceniami Amerykańskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej, deksrazoksan jest wskazany wtedy, gdy planuje się kontynuować leczenie antracykliną u pacjenta, który wcześniej otrzymał dawkę kumulacyjną: ≥ 250 mg/m2 doksorubicyny lub ≥ 600 mg/m2 epirubicyny. Nadrzędną praktyką jest jednak zmiana schematu leczenia na równie skuteczny wszędzie tam, gdzie jest to możliwe.
Folinian wapnia
Folinian wapnia zabezpiecza zdrowe komórki przed toksycznym działaniem metotreksatu. Pojawienie się działań niepożądanych podczas terapii metotreksatem związane jest bezpośrednio z jego antyprolifercyjnym mechanizmem działania, jako antagonisty kwasu foliowego.
W tzw. terapii ratunkowej folinian wapnia dostarcza aktywnej formy folianu, omijając zablokowany przez metotreksat szklak metaboliczny. Ochronne podanie folinianu wapnia konieczne jest w przypadku wysokich dawek metotreksatu, przekraczającyh 500 mg/m2 i musi nastąpić w ciągu 24-36 h od rozpoczęcia leczenia cytostatycznego. Zabezpiecza to zdrowe komórki przed toksycznością przy zachowaniu aktywności przeciwnowotworowej metotreksatu. Wysokość dawki i czas terapii uzależniony jest od aktualnego stężenia metotreksatu we krwi, które powinno być regularnie oznaczane.
Zobacz także: Zmiany w programie profilaktyki raka szyjki macicy i raka piersi
Bibliografia:
- Linder Brian, Chao Nelson, Gounder Mrinal. Chemotherapy and radiation-related hemorrhagic cystitis in cancer patients; 2023. www.uptodate.com
- CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO. Mesna.
- Hensley ML, Schuchter LM, Lindley C, et al. American Society of Clinical Oncology clinical practice guidelines for the use of chemotherapy and radiotherapy protectants. J Clin Oncol. 1999;17(10):3333-3355. doi:10.1200/JCO.1999.17.10.3333
- Hensley ML, Hagerty KL, Kewalramani T, et al. American society of clinical oncology 2008 clinical practice guideline update: Use of chemotherapy and radiation therapy protectants. Journal of Clinical Oncology. 2009;27(1):127-145. doi:10.1200/JCO.2008.17.2627
- Armenian SH, Lacchetti C, Barac A, et al. Prevention and monitoring of cardiac dysfunction in survivors of adult cancers: American society of clinical oncology clinical practice guideline. Journal of Clinical Oncology. 2017;35(8):893-911. doi:10.1200/JCO.2016.70.5400
- Neilan TG, Asnani A, Tripathy D, et al. Official Reprint from UpToDate Risk and Prevention of Anthracycline Cardiotoxicity.; 2023. www.uptodate.com
- CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO. Cardioxane.
- Maki R, Freedman AS, Pappo AS. Official Reprint from UpToDate Therapeutic Use and Toxicity of High-Dose Methotrexate.; 2023. www.uptodate.com
- CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO. Calcium Folinate.
mgr farm. Beata Rychlewska-Kłaput
