Zapalenie błony śluzowej jako powikłanie chemioterapii
Zapalenie błony śluzowej definiuje się jako zmiany zapalne lub wrzodziejące, występujące w obrębie jamy ustnej i przewodu pokarmowego; najczęściej związane są z chemioterapią w dużych dawkach oraz radioterapią w obrębie głowy i szyi. Prowadzą do trudności w jedzeniu i połykaniu, mogą być związane z nudnościami, wymiotami, biegunką, bólami brzucha, a w rezultacie znacznie obniżają jakość życia chorych i stanowią kolejny czynnik ryzyka niepowodzenia terapii. Pacjenci, u których rozwija się zapalenie błony śluzowej jamy ustnej są bardziej narażeni na infekcję, a ryzyko ich zgonu jest 4 razy większe w porównaniu z pacjentami bez tego powikłania. Nie bez znaczenia mają również kwestie ekonomiczne związane np. z koniecznością częstszego żywienia dojelitowego lub pozajelitowego, terapią opioidami, czy zwiększeniem chorobowości ogólnej.
Do powstania zmian w obrębie błony śluzowej predysponują czynniki ryzyka, których analiza pozwala na podjęcie działań prewencyjnych. Duże znaczenie ma rodzaj schematu terapeutycznego, dawka, częstotliwość oraz czas trwania chemioterapii, ale również cechy indywidualne pacjenta, jak np. higiena jamy ustnej, palenie tytoniu, wiek, stan odżywienia, choroby współistniejące, stosowane leki.
Czytaj także: TOP 10 leków onkologicznych do refundacji
Edukacja pacjenta
Przed rozpoczęciem nowej chemioterapii, która niesie ze sobą ryzyko zapalenia błon śluzowych, chory powinien być skierowany na konsultację stomatologiczną w celu wykonania sanacji jamy ustnej i wyeliminowania potencjalnych ognisk zakażenia (ekstrakcja zębów nienadających się do leczenia minimum 14 dni przed chemioterapią). Niezbędna jest również edukacja chorego w zakresie żywienia i higieny jamy ustnej.
Prawidłowa higiena jamy ustnej jako najlepsza profilaktyka:
- Codzienne kontrolowanie jamy ustnej;
- Szczotkowanie zębów 4 razy dziennie miękką szczoteczką, comiesięczna jej wymiana;
- Stosowanie past do zębów niepieniących, o średniej zawartości fluoru;
- Regularne używanie nici dentystycznych;
- Płukanie jamy ustnej minimum 4 razy dziennie obojętnymi płynami: wodą z kranu, roztworami soli fizjologicznej lub sody oczyszczonej (1 łyżeczka wodorowęglanu sodu na pół szklanki przegotowanej wody);
- Ograniczenie używania ruchomych uzupełnień protetycznych oraz czasowe usunięcie stałych aparatów ortodontycznych;
- Niestosowanie roztworów chlorheksydyny i alkoholu.
Dodatkowo przed podaniem Fluorouracylu zaleca się krioterapię lub trzymanie kostek lodu w jamie ustnej ok. 30 min przed wlewem cytostatyku. Zabieg ten może zapobiec ciężkiemu zapaleniu jamy ustnej.
Zobacz także: Zmiany w programie profilaktyki raka szyjki macicy i raka piersi
Zalecenia dietetyczne
Dieta pacjentów onkologicznych powinna być lekkostrawna i dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Posiłki powinny być regularne, częste i niezbyt obfite. Zaleca się spożywanie miękkich produktów lub dobrze rozdrobnionych, co ogranicza ryzyko uszkodzeń mechanicznych. Aby nie podrażniać śluzówki, obowiązuje zakaz spożywania alkoholu, potraw pikantnych, mocno przyprawionych, gorących.
Czytaj także: Lek Simulect – ważne informacje dla pracowników służby zdrowia
Łagodzenie objawów stanów zapalnych
- Ból łagodny do umiarkowanego: roztwory obojętne do płukania, preparaty do stosowania miejscowego z lidokainą, benzydaminą;
- Ból silny: do płukania 0.2% roztwór morfiny lub 0.5% roztwór doksepiny; leczenie systemowe zgodnie z drabiną analgetyczną;
- Podejrzenie zakażenia: pobranie wymazu i leczenie empiryczne;
- Kserostomia: preparaty sztucznej śliny, częste picie wody niegazowanej małymi łykami, bezcukrowe tabletki do ssania stymulujące wydzielanie śliny.
Czytaj także: Terapia monitorowana stężeniem leku we krwi
Bibliografia:
- Stawarz-Janeczek M, Szczeklik K, Pytko-Polończyk J Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej-wspólny problem onkologów i stomatologów. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Onkologicznego NOWOTWORY 2020:344–350
- Brown TJ, Gupta A (2020) Management of Cancer Therapy-Associated Oral Mucositis. JCO Oncol Pract 16:103–109. https://doi.org/10.1200/JOP.19
- Colella G, Boschetti CE, Vitagliano R, et al (2023) Interventions for the Prevention of Oral Mucositis in Patients Receiving Cancer Treatment: Evidence from Randomised Controlled Trials. Current Oncology 30:967–980
- Potemski P, Krzakowski M, Autorski: Z, et al Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych. Leczenie wspomagające.
- Peterson DE, Boers-Doets CB, Bensadoun RJ, Herrstedt J (2015) Management of oral and gastrointestinal mucosal injury: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment, and follow-up. Annals of Oncology 26:v139–v151. https://doi.org/10.1093/annonc/mdv202
mgr farm. Beata Rychlewska-Kłaput
