Niedożywienie u pacjentów onkologicznych – jak zapobiegać powikłaniom?

Według statystyk, 30-85% pacjentów z chorobą nowotworową cierpi na niedożywienie, a szczególnie narażeni są pacjenci z uogólnioną chorobą. Niedożywienie u 5-20% pacjentów jest bezpośrednią przyczyną śmierci.

Aktualne standardy leczenia żywieniowego zalecają prawidłową identyfikację niedożywionych pacjentów, badania przesiewowe w kierunku niedożywienia oraz wdrożenie interwencji żywieniowej – z uwzględnieniem sytuacji klinicznej i możliwości finansowych pacjenta.

Interwencja żywieniowa

Poradnictwo żywieniowe powinno być pierwszym krokiem wdrożonej interwencji żywieniowej. Porady dietetyczne zalecane są na każdym etapie walki z chorobą nowotworową, jednak szczególną uwagę należy zwrócić na odbycie tej konsultacji na etapie diagnostyki choroby i przed podjęciem leczenia – czy to operacyjnego, czy radioterapii lub chemioterapii. Ważne jest również, aby opieką dietetyczną objąć pacjentów po zakończonym leczeniu, celem wyeliminowania niedożywienia związanego z terapią czy zaburzeniami anatomicznymi przewodu pokarmowego.

Wybór zaleceń dietetycznych powinien być uzależniony od stanu klinicznego pacjenta. W pierwszej kolejności stosujemy żywienie drogą przewodu pokarmowego, a gdy okaże się to niemożliwe – konieczne jest wdrożenie żywienia pozajelitowego.

Spośród żywienia drogą przewodu pokarmowego, do wyboru mamy:

fortyfikację diety doustnej, czyli tzw. wzbogacanie diety poprzez dodanie produktów naturalnych o dużej gęstości kalorycznej – np. tłuszczy wielonienasyconych, masła, żółtek, orzechów, mięsa itp.
fortyfikację diety doustnej przy pomocy produktów przemysłowych – np. dodawanie przemysłowych źródeł białka, węglowodanów lub tłuszczy
podawanie ONS (doustnych suplementów pokarmowych) – bardzo ważny jest wybór odpowiedniego preparatu – dostępne są ONS uniwersalne oraz dostosowane do potrzeb pacjentów z niewydolnością nerek, wątroby, cukrzycą, nowotworami czy immunomodulujące. Źle dobrany ONS może nasilić objawy ze strony przewodu pokarmowego (nudności i biegunki) a tym samym skutecznie zniechęcić pacjenta do tego sposobu wspomagania diety
drogę sztuczną – poprzez zgłębnik nosowo-żołądkowy, nosowo-jelitowy, gastrostomię lub jejunostomię.

Oprócz żywienia drogą przewodu pokarmowego, możliwe jest odżywianie chorego drogą dożylną.

Zobacz także: Terapia monitorowana stężeniem leku we krwi

Żywienie pacjentów onkologicznych

Leczenie radioterapią lub chemioterapią może sprzyjać powikłaniom takim jak: nudności, uporczywe wymioty, biegunki, problemy z przełykaniem, stany zapalne jamy ustnej, czy zmiany odczuwania smaku i zapachów. W tej sytuacji trudno pacjentowi zmusić się do przyjmowania odpowiedniej ilości składników odżywczych.

U pacjentów onkologicznych, zgodnie z zaleceniami ESPEN (Europejskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego i Metabolizmu), preferuje się żywienie drogą przewodu pokarmowego.

Żywienie w trakcie chemioterapii i radioterapii

Pacjenci borykający się z nudnościami i wymiotami powinni spożywać małe porcje posiłków (ale często) – raczej chłodne niż gorące. Nie wskazane jest ostre przyprawianie. Dieta powinna być lekkostrawna , istotne jest również spożywanie właściwej ilości płynów z elektrolitami.

Pacjenci skarżący się na biegunki powinni stosować dietę BRAT (b – banany, r – ryż, a (apple) – jabłka gotowane lub pieczone oraz T – tost pszenny). Wskazane są również gotowane warzywa korzeniowe, napar z czarnych jagód, chude mięsa czy sok z marchwi. Podobnie jak w przypadku wymiotów, kluczowe jest nawodnienie pacjenta.

U pacjentów walczących z zaparciami, niezbędne jest poznanie ich przyczyny – mogą być związane ze stosowaniem tramadolu lub inhibitorów 5HT-3.

Jeśli leczenie doustne jest niemożliwe – na przykład w przypadku zapalenia błony śluzowej po radioterapii, pacjenta można żywić gastrostomią odżywczą (tzw. PEG).

U pacjenta z popromiennym zapaleniem jelit po radioterapii w obrębie miednicy i jamy brzusznej należy rozważyć żywienie pozajelitowe.

Czytaj także: Lek Simulect – ważne informacje dla pracowników służby zdrowia

Żywienie okołooperacyjne

Interwencja żywieniowa dla pacjentów poddawanych zabiegom operacyjnym, ma na celu zmniejszenie ryzyka powikłań pooperacyjnych, zapobieganie pogorszeniu stanu odżywienia oraz przygotowanie organizmu pacjenta na leczenie onkologiczne.

U pacjentów ze stwierdzonym niedożywieniem, przed zabiegiem operacyjnym zaleca się podanie płynów z węglowodanami do 2h przed operacją, co ma zapobiegać insulinooporności, hiperglikemii, nadmiernej utraty masy ciała a także zmniejszać nudności i wymioty po zabiegu.

Jeśli podanie węglowodanów doustnie jest niemożliwe, zaleca się podanie glukozy we wlewie dożylnym.

Po zabiegu, o ile nie ma przeciwwskazań, zaleca się jak najszybszy powrót do żywienia drogą przewodu pokarmowego oraz powrót do przyjmowania co najmniej 60% zapotrzebowania energetycznego.

Żywienie po zabiegach resekcyjnych

Zabieg resekcyjny w obrębie okrężnicy lub odbytnicy, bardzo rzadko wymaga interwencji dietetycznej. Z kolei operacja w obrębie przełyku, żołądka lub trzustki wymaga konsultacji dietetycznej i przygotowania zbilansowanej diety. Podobnie w przypadku rozległej resekcji jelita, wymagana jest konsultacja i obserwacja, czy u pacjenta nie rozwija się zespół krótkiego jelita. Wzmożonej opieki wymagać będzie również pacjent, u którego w wyniku zabiegu resekcyjnego dochodzi do znacznej utraty wody i elektrolitów, aby nie dopuścić do groźnych zaburzeń wodno-elektrolitowych. Dalsze postępowanie zależeć będzie od sytuacji klinicznej pacjenta.

Czytaj także: Prehabilitacja onkologiczna – czym jest i czy warto w nią inwestować?

Źródła: