Igły stosowane w praktyce szpitalnej

Rodzajów igieł jest bardzo wiele, dlatego warto spróbować podzielić je na grupy, według ich zastosowania.

Klasyfikacja niektórych grup igieł stosowanych w praktyce klinicznej:

1. Igły iniekcyjne
2. Igły anestezjologiczne
3. Igły biopsyjne
4. Igły do pobierania leków i płynów oraz do przepłukiwania
5. Igły elektrody
6. Igły okulistyczne
7. Igły dentystyczne
8. Igły szewne
9. Igły radiologiczne
10. Inne

Igły iniekcyjne

Obecnie igły iniekcyjne są w większości jednorazowe i sterylne, wykonane są ze stali nierdzewnej oraz plastikowego łącznika w uniwersalnym rozmiarze – tak, aby igła pasowała do wszystkich rodzajów i rozmiarów strzykawek dedykowanych do iniekcji. (Nie będzie jednak pasowała do specjalnej strzykawki do dojelitowej podaży diety, aby wykluczyć ryzyko pomyłki – czyli dożylnego podania diety enteralnej). Jednocześnie rozmiary igieł – czyli ich średnica jest odpowiednio wystandaryzowana i oznaczona kolorystycznie. Wszystkie produkowane igły, których nasadki są w kolorze czarnym będą miały rozmiar 22G, podobnie w kolorze pomarańczowym – rozmiar 25G itd.

Fig. 1. Kolory igieł iniekcyjnych w zależności od ich rozmiaru

No tak, ale co to właściwie znaczy, że igła ma rozmiar 18G? Czy 18G to igła cieńsza czy grubsza niż 30G? Skrót „G” pochodzi od słowa Gauge, a dokładniej od Birmingham Wire Gauge – jest to znormalizowany system miar, dawniej stosowany dla wyrobów metalurgicznych, który do dziś w medycynie jest wykorzystywany do oznaczenia zewnętrznej średnicy igieł iniekcyjnych, kaniul, czy szwów chirurgicznych.

Fig. 2. Średnica zewnętrzna igieł iniekcyjnych w mm

Igły iniekcyjne mają ostre, ścięte pod kątem końcówki, które jak wykazały liczne próby, tępią się już po pierwszym nakłuciu, dlatego uważa się, że nie powinny być one stosowane do pobierania leków z fiolek a następnie do podawania leku pacjentowi. Za tą opinią idzie także fakt, że igły iniekcyjne wycinają kawałki korków z opakowań leków, które mogą bezpośrednio zagrażać życiu, gdyby doszło do podania zanieczyszczonego korkiem leku.

Igły do podawania insuliny

Do grupy igieł iniekcyjnych zalicza się także igły do podawania insuliny, ponieważ co do zasady ich konstrukcja i przeznaczenie jest podobne. Igły te jednak są zwykle bardzo cienkie i dość krótkie. Poza tym mają specjalny uchwyt (nasadkę), kompatybilny ze wstrzykiwaczem (penem).

Igły stosowane do pobierania krwi

Podobną funkcję (czyli efektywne przebicie skóry) mają igły stosowane do pobierania krwi w celach diagnostycznych. Ich budowa jest jednak nieco inna, od kiedy zaczęto stosować  zamknięte systemy próżniowe do pobierania. Igły te są wyposażone w specjalne uchwyty i krótkie przewody, tak, aby mogły współpracować z probówkami do których zbierany jest materiał do badań. Oprócz tego dostępne są także igły bezpieczne (dotyczy to także zwykłych igieł do iniekcji), czyli takie, które mają odpowiednie zabezpieczenia chroniące personel przed przypadkowym zakłuciem. (Postanowienia Dyrektywy Unii Europejskiej 32/2010, dotyczącej zapobiegania zranieniom ostrymi narzędziami w szpitalach – wprowadzona do prawodawstwa polskiego w 2013 roku). Podobne zabezpieczenia dotyczą także kaniul dożylnych (tzw. wenflonów).

Kaniule

Kaniule dożylne to druga pod względem ilości zużycia grupa igieł. Kaniule są dedykowane dla pacjentów, którzy będą poddawani dłuższej terapii, czy przynajmniej kilkukrotnej podaży leków. Są one tak skonstruowane, aby nie traumatyzować miejsca wkłucia oraz żeby nie dochodziło do zakażeń podczas ich używania (posiadają np. filtr hydrofobowy). Każda kaniula ma prowadnik umożliwiający prawidłowe umieszczenie jej w naczyniu, oraz dodatkowy port iniekcyjny, który może być wyposażony w zastawkę antyzwrotną, co zapobiega wypływowi krwi po otwarciu portu. Brak takiej zastawki powoduje konieczność uciskania naczynia powyżej wkłucia – tylko wtedy przy otwartym porcie krew nie wypływa. Jest to nieprzyjemne dla pacjenta oraz niewygodne dla personelu pielęgniarskiego. Po wyjęciu igły stanowiącej prowadnik, w naczyniu pozostaje właściwa kaniula, która zbudowana jest zwykle z poliuretanu. Materiał ten mięknie pod wpływem ciepłoty ciała pacjenta. Są także kaniule zawierające dodatek teflonu. W praktyce każdy wenflon ma także kilka pasków, które są widoczne w RTG, co pozwala na ocenę ich położenia.

Kaniula może być też przeznaczona do wprowadzania do tętnic obwodowych, np. w celu wykonania badań gazometrycznych lub inwazyjnego monitorowania ciśnienia. Ze względu na duże ciśnienie krwi w tętnicach, posiadają one specjalny zawór odcinający, który zapobiega wstecznemu wypływowi krwi. Obniża się w ten sposób ryzyko zatoru powietrznego i eliminuje zagrażające życiu krwawienie.

Igły do portów podskórnych

Do igieł iniekcyjnych zalicza się także igły do portów podskórnych. Porty podskórne, czyli długoterminowe dostępy żylne, są coraz częściej wykorzystywane u osób, które przez wiele miesięcy, a nawet lat są poddawane terapii. Przez porty można podawać cytostatyki i inne leki, płyny, czy żywienie pozajelitowe. Port składa się z komory wyposażonej w specjalną, samouszczelniającą się membranę oraz połączonego z nią cewnika, umieszczonego w żyle głównej górnej. Przewaga takiego rozwiązania nad zwykłym dostępem żylnym polega na tym, że port jest umieszczony w całości pod skórą, dlatego jest bezpieczny, wygodny i właściwie nie ulega infekcjom. Chory musi jednak stosować specjalne igły, które przebijają skórę i membranę, ale nie niszczą jej. Są to igły z tzw. szlifem Hubera – szlifem wzdłuż osi dłuższej. Igła taka gorzej tnie i trudniej się wbija, ale nie wycina otworu i jednocześnie rozpycha tkanki i włókna membrany portu. Dla prawidłowego działania, igłę powinno się wbijać pionowo, a nie jak inne pod kątem. Należy też uważać, aby nie wbić jej zbyt głęboko – wtedy można uszkodzić dno portu.

Istnieją także porty implantowane w inne miejsca – np. pod skórą głowy, stosowane w schorzeniach OUN.

Igły anestezjologiczne

Igły anestezjologiczne są stosowane do różnego rodzaju znieczuleń. Regionalna anestezja obejmuje m.in. znieczulenie podpajęczynówkowe (ZPP), zewnątrzoponowe (ZZO), łączone (z ang. Combined Spinal Epidural – CSE), czy znieczulenie nerwów obwodowych (analgezja). Do każdego z powyższych zabiegów wykorzystywane są specjalne igły, różniące się budową. Do ZPP używa się igieł ze szlifem typu „Quincke” – czyli ostro ściętym końcem, „Pencil-Point” czyli o zakończeniu ołówkowym (z bocznym otworem) oraz igieł ze specjalnym atraumatycznym szlifem dwupłaszczyznowym.

Do grupy igieł „Pencil-Point” można zaliczyć igły typu „Eldor” (z dwoma owalnymi otworami bocznymi), typu „Whitacre”, „Gertie Marx” i Sprotte”, (wszystkie trzy mają boczny otwór, jednak różni się on wielkością i kształtem), czy „Ballpen” – stosunkowo najmłodsza, bo wprowadzona do anestezji w roku 2000, charakteryzuje się ona specyficznym kulkowym zakończeniem.

Różna budowa igieł do znieczulenia podpajęczynówkowego jest spowodowana poszukiwaniem na przestrzeni lat konstrukcji, która najlepiej przechodzi przez wrażliwe tkanki, ale ich nie uszkadza. Jednocześnie po wykonaniu zabiegu oczekuje się, że nie będzie występować popunkcyjny ból głowy, który jest związany z wieloma czynnikami – jednym z nich może być kształt igły. Warto też dodać, że wspomniane typy igieł do ZPP mogą być także wykorzystywane do punkcji lędźwiowej czy biopsji tkanek.

Do znieczulenia zewnątrzoponowego stosuje się igły „Tuohy”. Są one długie (około 10cm), mają dość dużą średnicę, aby umożliwić wprowadzenie przez nie np. cewnika do podaży leków. Igła „Tuohy” jest delikatnie zakrzywiona na końcu (co ma chronić przed uszkodzeniem opony twardej), ma też specjalne znaczniki głębokości. Aby umożliwić wprowadzenie tak długiej igły do ciała pacjenta, stosuje się mandryny prowadzące.

Do znieczuleń splotów nerwów obwodowych przy pomocy odpowiedniego neurostymulatora są wykorzystywane specjalne igły, ścięte najczęściej pod kątem 15 lub 30 stopni i odpowiednio izolowane na całej długości, aż do szlifu. Są także używane igły izolowane prawie na całym szlifie z wyjątkiem samego czubka – wtedy bodziec elektryczny z neurostymulatora koncentruje się na bardzo niewielkiej powierzchni, co umożliwia precyzyjną lokalizację splotu. Igły stają się więc elektrodami – przewodzą impulsy elektryczne i są na stałe połączone z kablami, jednak ponieważ są wykorzystywane w anestezjologii, zwykle zalicza się je do igieł do znieczuleń a nie do elektrod.

Igły biopsyjne

Igły biopsyjne w zależności od rodzaju biopsji mogą być dość cienkie lub bardzo grube, nawet do 0,5cm, mają także bardzo zróżnicowaną długość – zwykle jednak mają 10 – 20cm. Biopsja może być wykonywana ręcznie, tj. bez żadnego dodatkowego urządzenia, jednak coraz częściej używa się automatyczne lub półautomatyczne pistolety lub specjalne aparaty biopsyjne.

Konstrukcja igieł do biopsji musi być taka, żeby po pierwsze łatwo przechodziły one przez tkanki, po drugie, żeby można było precyzyjnie określić ich położenie, szczególnie w przypadku małych lub nieregularnych zmian i po trzecie i może najważniejsze – muszą mieć odpowiedni mechanizm pobierania próbek. W przypadku biopsji aspiracyjnej tkanka jest pobierana przez przyłożenie podciśnienia. W biopsji gruboigłowej, gdzie pobierana jest dość duża ilość tkanek, igła musi wyciąć tzw. „wałeczek” , dlatego musi mieć odpowiednią budowę.

Dość często spotyka się igły typu „Chiba”, które są stosowane do biopsji aspiracyjnej, ale można je także wykorzystywać do wstrzykiwania kontrastu, czy do miejscowego znieczulenia. Są to igły cienkościenne, o krótkim ostrzu, ze znacznikami głębokości, sztywnym mandrynem prowadzącym i często echogenną końcówką.  Igła „Chiba” może być zakończona ostrzem standardowym albo ostrzem typu „Quincke”, czy „Lancet”. Niektóre igły do biopsji mają zakończenie w postaci korony („Franseen”), inne mają ostrze ścięte pod małym kątem i jednocześnie otwór w kanale igły („Westcott”) – dedykowane do biopsji tkanek miękkich, szczególnie płuca.

Igły do pobierania płynów i leków

Igły do pobierania płynów i leków muszą łatwo przechodzić przez materiał z jakiego zbudowany jest korek opakowania leku (guma, plastik), czy port do pobierania/dostrzykiwania. Igła nie może wycinać korków i niszczyć opakowań przeznaczonych do kilkukrotnego nakłucia. Tego typu igły mają tzw. ołówkowe zakończenia a otwór przez który następuje pobranie płynu umieszczony jest z boku. Taka konstrukcja zapobiega też pienieniu się roztworów ale z drugiej strony nastręcza trudności w całkowitym pobraniu leku – niewielka ilość może pozostać w fiolce.

Pobieranie leków z opakowań szklanych powinno się odbywać z wykorzystaniem igieł z filtrem wbudowanym w nasadkę, przy czym należy pamiętać, że po pobraniu leku igłę należy wyrzucić a pobrany roztwór podać za pomocą innej igły. Filtr ma oczka o średnicy 5 mikronów, natomiast sama końcówka igły jest często określana jako „tępa”, chociaż jej szlif to 45 stopni, więc umożliwia bezpieczne przebicie korka. Igła dedykowana jest też do pobierania roztworów, w których wytrąca się osad.

Do tej grupy zalicza się też igły całkiem tępe (nie kaleczą tkanek), mające otwory u nasady lub z boku, które służą jedynie do przepłukiwania niewielkich jam ciała (oko, ucho, jama nosowa, zębodoły, nisze ran itp.) Igły te mogą mieć kształt oliwki na szczycie lub mieć ten sam przekrój na całej długości, czasami są zakrzywione.

Elektrody

Elektrody są wykorzystywane w zwalczaniu bólu przewlekłego np. w zabiegach termolezji (metoda polegająca na zastosowaniu prądu o częstotliwości fal radiowych). Elektrody te to nic innego jak specjalne igły z różnego rodzaju końcówkami, które wprowadza się w okolicę nerwu pod kontrolą RTG, a następnie przepuszcza przez nie prąd o odpowiedniej częstotliwości, co powoduje kontrolowany wzrost temperatury i zniszczenie nadreaktywnej tkanki nerwowej. Elektrody są odpowiednio izolowane, aby nie wpływać na zdrowe tkanki.

Innym zabiegiem, w którym korzysta się z elektrod igłowych jest termoablacja. Jest to metoda polegająca na wprowadzaniu pod kontrolą USG lub tomograficzną do guza nowotworowego igły, generującej prąd przemienny o wysokiej częstotliwości, który powoduje wzrost temperatury, w wyniku czego następuje zniszczenie tkanki nowotworowej . Igły do termoablacji są proste lub rozwidlone na końcu (wyglądają jak pędzelek). Mogą mieć kilka lub nawet kilkanaście aktywnych końcówek, które przy wprowadzaniu igły w miejsce docelowe są schowane, aby igła gładko przechodziła przez tkanki.

Koncentryczne elektrody igłowe są stosowane w EMG (elektromiografii), jako dwubiegunowe urządzenie do transmisji wewnątrzmięśniowych potencjałów bioelektrycznych  do aparatu rejestrującego. Ich rdzeń może być wykonany np. ze srebra, a koniec jest niezwykle ostry, co zmniejsza ból podczas wprowadzania igły.

Igły okulistyczne

Igły okulistyczne są stosowane do znieczulenia, do wiskoelastyku, do irygacji lub aspiracji, do płukania kanalików łzowych. W okulistyce używa się także cystotomy (kaniule do kapsuloreksji) i hydrodysektory (kaniule proste lub zagięte o płaskim zakończeniu). Ilość różnego rodzaju igieł stosowanych w tej dziedzinie medycyny jest bardzo duża. Są igły o zakończeniu ostrym, tępym, typu oliwka, typu haczyk „J” lub „L”, typu walec lub stożek, niektóre igły są spłaszczone na końcach, mogą mieć boczne otwory (jeden lub kilka), lub stanowić konstrukcję igła w igle.

Ciekawą innowacją jest kaniula FLACS. Jest to nietypowa w kształcie igła wielozadaniowa. Zapewnia czyste i pełne otwarcie wszystkich typów cięć w trakcie usunięcia zaćmy, można też przez nią podawać wiskoelastyk lub inne substancje – unikając wprowadzania innych narzędzi do wnętrza oka, co zmniejsza ilość możliwych powikłań i uszkodzeń podczas operacji.

Igły dentystyczne

Igły dentystyczne są stosowane w tych szpitalach, w których są oddziały chirurgii szczękowej lub stomatologii zabiegowej. Jest to odrębna grupa igieł, chociaż część z nich jest bardzo podobna do igieł iniekcyjnych czy do przepłukiwania. Charakterystyczne są igły do karpul (strzykawki do znieczulenia przewodowego w stomatologii), są one niezwykle cienkie i mają specjalne uchwyty do mocowania, aby nie rozłączały się podczas podawania leku.

Zupełnie inną budowę mają igły przeznaczone do wypełniania kanałów korzeniowych – są masywne i wyglądają jak wiertła czy korkociągi (Lentulo, Druxa). Natomiast igły do irygacji mają dość mocno ściętą końcówkę, mogą też mieć boczne otwory. Wśród igieł stomatologicznych są także igły do podawania gutaperki, igły aplikatory (np. do iniekcji wytrawiacza), igły typu „Millera” – długie o przekroju okrągłym lub kwadratowym, stosowane do przemywania, sondowania lub podawania leków i wypełniaczy do kanałów zębowych.

Igły szewne

Igły stosowane do szycia chirurgicznego są w sposób atraumatyczny połączone z odpowiednimi szwami, rozpuszczalnymi bądź nie. Igły te można podzielić ze względu na krzywiznę (igły proste, haczykowate, typu narta, lub będące odzwierciedleniem wycinka koła). Igła o krzywiźnie 1/2, ma kształt  połowy okręgu, igła 3/8, 5/8, 1/4 i 1/8 stanowią odpowiednio 3/8, 5/8, 1/4 i 1/8 wycinka okręgu. Igły szewne mają różny przekrój. Mogą być okrągłe, mieć przekrój trójkąta (konwencjonalnie tnąca), lub trójkąta odwróconego (odwrotnie tnąca) albo trapezu, do operacji oka stosuje się igły mające spłaszczony, lancetowaty kształt – tzw szpatułki. Igły mogą też mieć zmienny kształt – np. u nasady mają przekrój okrągły, który zmienia się im bliżej ostrza, np. na przekrój trójkątny. Końcówki igieł mogą być specjalnie zaostrzone  – do mikrochirurgii lub chirurgii plastycznej czy kosmetycznej, mogą też być tępe – takie wykorzystuje się do szycia tkanek miąższowych. Długość igieł waha się od około 5mm do nawet 100mm i mogą one być dodatkowo wzmacniane (zwiększona wytrzymałość), mogą też być ekstremalnie cienkie lub mieć czarny kolor. Te ostatnie wykorzystuje się do szycia naczyń krwionośnych.

Igły radiologiczne

Igły radiologiczne nazywane są także implantami. Są to aplikatory – puste w środku dość grube i wytrzymałe igły, we wnętrzu których umieszcza się specjalne ziarna, czy wałeczki, będące źródłem promieniowania. Nieraz cała igła jest zbudowana z materiału promieniotwórczego – wtedy nie wymaga umieszczania w prowadniku (aplikatorze). Obecnie używa się ich w brachyterapii (igły radowe, cezowe, irydowe i kobaltowe) – jest to leczenie chorób nowotworowych przez umieszczenie źródła promieniowania bezpośrednio w guzie lub w jego okolicy. Przebija się często także okoliczne tkanki, aby dokładnie umiejscowić igły.

Inne typy igieł

Pozostałe igły – np. igła insuflacyjna typu Veress’a przeznaczona jest do wytworzenia odmy otrzewnowej poprzez jej wkłucie przez powłoki ściany jamy brzusznej i wprowadzenie tam dwutlenku węgla. Igła ta może być stosowana w zabiegach paracentezy i toracentezy i charakteryzuje się osadzoną na sprężynie tępą końcówką – cofa się ona do wnętrza igły podczas przechodzenia przez powłoki brzuszne i automatycznie wysuwa się gdy igła przedostaje się do pustej przestrzeni (np. jamy otrzewnej). Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwość przypadkowego uszkodzenia organów jest minimalna.

Igły autopsyjne – mają charakterystyczny kształt spłaszczonej litery „S” lub narty – są one bardzo wytrzymałe, dość długie oraz bardzo grube, w porównaniu do igieł szewnyvh.

Ogromna różnorodność igieł stosowanych w szpitalu wynika z bardzo wielu procedur, które wykonuje się dla ratowania zdrowia i życia pacjentów. Wiele z przedstawionych igieł jest dość powszechnie znana, są jednak takie, które są używane niezwykle rzadko. Nie mniej o ich budowie i właściwościach zawsze musi mieć wiedzę farmaceuta, który jest odpowiedzialny za każdy wyrób medyczny, jaki7y znajduje się w Aptece Szpitalnej.