Polipragmazja u dzieci- jakie działania niepożądane może wywołać?
Ilość chorób przewlekłych w populacji pediatrycznej rośnie, podobnie jak liczba leków stosowanych w kompleksowych terapiach u indywidualnego pacjenta [1], [2]. Polifarmakoterapia i związane z nią działania niepożądane oraz większe ryzyko zachorowalności są problemem we współczesnej medycynie, ale mówi się o tym głównie w kontekście osób starszych. Objawy związane z polipragmazja doprowadziły do powstania wielu inicjatyw i narzędzi służących optymalizacji terapii w geriatrii [3]–[6], podczas gdy liczba działań niepożądanych wśród dzieci, szczególnie tych najmłodszych, jest równie wysoka [7], [8].
Do wystąpienia działań niepożądanych u dzieci przyczynia się przede wszystkim ich niedojrzałość narządów oraz stosowanie leków off-label, czyli poza wskazaniami rejestracyjnymi.
Większość badań klinicznych związanych z rejestracją leków koncentruje się na skuteczności i bezpieczeństwie pojedynczych leków u dorosłych. Wyniki tych badań są często ekstrapolowane na populację dziecięcą, mimo anatomicznej i metabolicznej odrębności organizmu małego dziecka. Różnice w farmakokinetyce leku prowadzą do innej odpowiedzi na terapię czy wystąpienie niepożądanej reakcji [8], [9].
Wybór leku dla pacjenta w odpowiedniej dawce, przy ograniczonej dostępności odpowiednich postaci leku dedykowanych dzieciom, stwarza niejednokrotnie duże wyzwanie. Ocena korzyści do ryzyka danej terapii na podstawie dostępnego piśmiennictwa i doświadczenia klinicznego, jest często źródłem dylematów. Dodatkowo dzieciom może brakować umiejętności skutecznego komunikowania objawów, co utrudnia rozpoznanie działań niepożądanych.
Czytaj również: Terapia monitorowana stężeniem leku we krwi
Polipragmazja u dzieci, czyli jak optymalizować farmakoterapię w populacji pediatrycznej
Od prawie 30 lat kryteria Beersa, czyli lista potencjalnie nieodpowiednich leków do stosowania u pacjentów w wieku 65 lat i starszych, stanowią wytyczne dla optymalizacji terapii w tej grupie wiekowej [3], [10]. Do niedawna nie istniał podobny dokument poprawiający standardy leczenia pacjentów pediatrycznych, chociaż niemowlęta i dzieci mają wiele tych samych cech co osoby starsze i są równie narażone na wystąpienie działań niepożądanych. KIDs List to lista potencjalnie niebezpiecznych leków / grup leków stworzona przez ekspertów z ramienia Stowarzyszenia Farmaceutów Pediatrycznych (Pediatric Pharmacy Association, PPA). Naukowcy zawarli w niej leki, których należy unikać u osób poniżej 18 roku życia, ponieważ stwarzają niepotrzebne ryzyko lub istnieje dla nich bezpieczniejsza alternatywa. Wykorzystując siłę swoich zaleceń, jakość dowodów w literaturze i nasilenie potencjalnych skutków ubocznych, panel określił leki jako „unikaj” lub „stosuj ostrożnie”. KIDs List przedstawia leki w porządku alfabetycznym; do najczęściej wymienianych grup zaliczają się leki przeciwinfekcyjne, przeciwpsychotyczne oraz leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego. Autorzy zaznaczają, że stworzona przez nich lista ma stanowić pomocną wskazówkę w doborze terapii, a nie bezwzględny zakaz stosowania danego leku. Specyficzne sytuacje kliniczne mogą uzasadnić zastosowanie leku z listy i jak w przypadku każdej decyzji terapeutycznej, stosunek korzyści do ryzyka należy rozważać indywidualnie dla każdego pacjenta [9].
Czytaj także: Stabilność mieszaniny do żywienia pozajelitowego
Niektóre leki potencjalnie niebezpieczne dla dzieci (według KIDs List)
W tabeli poniżej przedstawiono wybrane leki, których należy unikać u dzieci lub stosować z ostrożnością (silne zalecenia autorów):
| Lek | Ryzyko | Uwagi |
| Benzokaina | Methemoglobinemia | Unikać stosowania miejscowego u niemowląt (ząbkowanie, zapalenie gardła) |
| Kwas walproinowy i pochodne | Zapalenie trzustki, ostre uszkodzenie wątroby | Unikać u niemowląt, zachować ostrożność < 6 r.ż |
| Lamotrygina | Ciężkie reakcje skórne | Zachować ostrożność, konieczne miareczkowanie dawkowania |
| Loperamid | Niedrożność jelit | Unikać w ostrej biegunce infekcyjnej u niemowląt |
| Azytromycyna | Przerostowe zwężenie odźwiernika | Unikać u noworodków poza przypadkami leczenia krztuśca lub chlamydiowego zapalenia płuc |
| Midazolam | Ciężki krwotok śródkomorowy, leukomalacja okołokomorowa, śmierć | Unikać u noworodków < 1.5 kg |
| Enema | Zaburzenia elektrolitowe, ostre uszkodzenie nerek | Unikać u niemowląt |
Całą listę można znaleźć pod adresem: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7134587/pdf/i1551-6776-25-3-175.pdf
mgr farm. Beata Rychlewska-Kłaput
Bibliografia:
[1] J. M. Perrin, L. E. Anderson, i J. Van Cleave, „The rise in chronic conditions among infants, children, and youth can be met with continued health system innovations”, Health Aff (Millwood), t. 33, nr 12, s. 2099–2105, grudz. 2014, doi: 10.1377/hlthaff.2014.0832.
[2] E. R. Cox, D. R. Halloran, S. M. Homan, S. Welliver, i D. E. Mager, „Trends in the prevalence of chronic medication use in children: 2002-2005”, Pediatrics, t. 122, nr 5, s. e1053-1061, lis. 2008, doi: 10.1542/peds.2008-0214.
[3] American Geriatrics Society Beers Criteria® Update Expert Panel, „American Geriatrics Society 2019 Updated AGS Beers Criteria® for Potentially Inappropriate Medication Use in Older Adults”, J Am Geriatr Soc, t. 67, nr 4, s. 674–694, kwi. 2019, doi: 10.1111/jgs.15767.
[4] Deprescribing.org. https://deprescribing.org/about/ (dostęp 24 sierpień 2023).
[5] D. Ä. G. Ärzteblatt Redaktion Deutsches, „The New PRISCUS List (09.01.2023)”, Deutsches Ärzteblatt. https://www.aerzteblatt.de/int/archive/article?id=229123 (dostęp 24 sierpień 2023).
[6] The FORTA authors/expert panel members, A. M. Kuhn-Thiel, C. Weiß, i M. Wehling, „Consensus Validation of the FORTA (Fit fOR The Aged) List: A Clinical Tool for Increasing the Appropriateness of Pharmacotherapy in the Elderly”, Drugs Aging, t. 31, nr 2, s. 131–140, luty 2014, doi: 10.1007/s40266-013-0146-0.
[7] Z. Khan, Y. Karataş, i O. Kıroğlu, „Evaluation of Adverse Drug Reactions in Paediatric Patients: A Retrospective Study in Turkish Hospital”, Frontiers in Pharmacology, t. 12, 2021, Dostęp: 24 sierpień 2023. [Online]. Dostępne na: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fphar.2021.786182
[8] M. Rieder, „Adverse Drug Reactions in Children: Pediatric Pharmacy and Drug Safety”, J Pediatr Pharmacol Ther, t. 24, nr 1, s. 4–9, 2019, doi: 10.5863/1551-6776-24.1.4.
