Ftalany stanowią grupę związków chemicznych zaliczanych do estrów lub soli kwasu ftalowego. Są to substancje powszechnie stosowane w przemyśle. Wspomniane związki chemiczne wykorzystywane są m.in. do produkcji farb czy lakierów a także klejów oraz laminatów. Stosuje się je także jako plastyfikatory, czyli substancje, które obniżają temperaturę topnienia czy twardość materiału.
Najczęściej z tej grupy stosuje się między innymi ftalan : bis(2-etyloheksylu),dibutylu czy benzylu. Związki zakwalifikowały się do substancji szkodliwie wpływających na rozrodczość. Są powszechnie wykorzystywane dlatego pojawiają się pytania o bezpieczeństwo stosowania.
Z opakowania do organizmu
Polichlorek winylu jest polimerem, który należy do tworzyw sztucznych. Jest to jeden z najtańszych materiałów tego rodzaju więc jego światowa produkcja dochodzi do około 21 milionów ton rocznie. Właściwości finalnego produktu modyfikujemy poprzez dodanie różnych substancji. Należą do nich: plastyfikatory, stabilizatory oraz napełniacze. Na tn moment przyjrzyjmy się plastyfikatorom. W przypadku wyrobów medycznych najczęściej wykorzystywanymi plastyfikatorami polimerów są ftalany. Jest to głównie DEHP, czyli ftalan bis(2-etyloheksylu). Udział DEHP w masie produktu w niektórych produktach wynosi od 30 do 80%.
Zawartość ftalanów najczęściej stwierdzamy w pojemnikach na krew i leki. Stosuje się je do podawania dożylnego oraz w drenach i dializatorach. Przeznaczona do transfuzji krew, przechowywana przez długi czas, umieszczona jest w workach z dodatkiem PCV. Przy zmiennej temperaturze istnieje ryzyko skażenia DEHP. Prace badawcze sugerują, że szybkość uwalniania opisywanego związku z opakowania do krwi wynosi 2,5 ml/L/dzień (w temperaturze 4 stopni). Im wyższa temperatura, tym szybszy będzie proces przechodzenia toksyn. Ponadto koncentracja ftalanów może łatwo osiągnąć poziom 300 mg/100 ml krwi. Obecność DEHP stwierdza się również w oksygenatorach czy drobnych wyrobach medycznych, takich jak np. rurki tracheostomijne.
Wpływ ftalanów na zdrowie
Ftalany nie są związkami trwale połączonymi z tworzywami sztucznymi, które są przez nie modyfikowane. To sprawia, że pod wpływem m.in. ugniatania czy podgrzewania ftalany uwalniają się z produktu i przenikają do innych powierzchni lub substancji, z którymi mają styczność. Ze względu na powszechność użycia ftalanów poddano je dogłębnym badaniom. Okazało się, że najbardziej narażone na niekorzystny wpływ pochodnych kwasu ftalowego są ciężarne kobiety i małe dzieci. Ponadto na wystąpienie objawów toksycznych wpływa czas i intensywność ekspozycji.
Ftalany zaliczamy do ksenoestrogenów. Wprowadzone do organizmu w dużych dawkach wywierają niekorzystny wpływ na funkcjonowanie układu hormonalnego. Istnieje przypuszczenie, że mogą prowadzić do jego rozregulowania. W przypadku tych substancji może wystąpić opóźnienie, czyli latencja w działaniu, pomiędzy ekspozycją na szkodliwy czynnik a wystąpieniem objawów. Ponadto szkodliwy efekt destabilizacji układu hormonalnego może przenosić się epigenetycznie na potomstwo.
Istnieją wyniki badań, które sugerują powiązania pomiędzy wysokim ryzykiem zachorowania na astmę i choroby metaboliczne a narażeniem na kontakt z ftalanami. Niektóre substancje zwiększają ryzyko zachorowania na astmę wśród dzieci w wieku 5–11 lat. Ponadto kobiety, które w trakcie ciąży oddychały zanieczyszczonym powietrzem, rodziły dzieci z IQ o około 7 punktów niższym od rówieśników, u których nie nastąpiła ekspozycja na ten czynnik (badanie przeprowadzone wśród 7-latków).
Wszystkie wyroby medyczne, które zawierają syntetyczne polimery, niosą ze sobą ryzyko skażenia organizmu pacjenta przez ftalany. Ocena ryzyka jest trudna. Toksyczność związków z tej grupy oceniamy w aspekcie zakłócenia funkcji życiowych, potencjalnej kancerogenności a także zagrożenia funkcji niektórych organów. Niestety nie udało się jednoznacznie ustalić dawki progowej dla najpowszechniej stosowanego ftalanu – DEHP. Uważa się, że ekspozycja na ftalan di(2-etyloheksylu) na poziomie przekraczającym 116 mg/kg/doba znacznie podwyższa ryzyko zachorowania na nowotwory.
Źródła:
Apteka szpitalna nr 8
https://www.epa.gov/assessing-and-managing-chemicals-under-tsca/phthalates
http://www2.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m1&ms=813&ml=pl&mi=813&mx=0&mt=&my=937&ma=06235
