Bezpieczeństwo przygotowywania leków cytostatycznych

Pracownia leku cytostatycznego

Przygotowywanie leków cytostatycznych możliwe jest jedynie w odpowiednio wydzielonym, czystym (klasa B), wyposażonym w filtry HEPA, wentylowanym pomieszczeniu (przynajmniej 10-krotna wymiana powietrzna na godzinę). Pomieszczenie to musi się znajdować z daleka od wszelkich środków spożywczych, a także musi uniemożliwiać dostęp dla osób trzecich. [3] Takie pracownie cytostatyczne zbudowane są z kilku pomieszczeń, które pozwalają na bezpieczne przygotowanie się do pracy.

Bezpieczeństwo personelu

Nawet niewielka styczność z cytostatykiem stwarza zdrowotne zagrożenie. [4-7] Długotrwałe narażenie może prowadzić do problemów z płodnością, rozwoju białaczek, chłoniaków, uszkodzenia nerek i wątroby, wypadania włosów czy alergii skórnych. [8] W celu zapewnienia bezpieczeństwa, każda osoba przygotowująca lek przeciwnowotworowy może przebywać w pracowni leku cytostatycznego maksymalnie 5 godzin dziennie, a jednorazowy, maksymalny czas pracy pod lożą to 2 godziny, po której następuje przerwa – minimum 30 minut. [9] Kobiety w ciąży, karmiące piersią, osoby z chorobami wątroby, nerek, schorzeniami hematologicznymi, ostrymi infekcjami górnych dróg oddechowych, dermatozami z czynnymi zmianami oraz osoby narażone na promieniowanie jonizujące nie mogą uczestniczyć w procesie przygotowywania leku cytostatycznego. [9]

Dla własnego bezpieczeństwa personel musi przestrzegać wszystkich procedur, które są wymagane podczas przygotowywania leków cytostatycznych (przeczytaj także: artykuł z magazynu o bezpieczeństwie wytwarzania cytostatyków). [3]

O czym zatem należy pamiętać?

Personel wykonujący leki cytostatyczne musi nosić odpowiednie, jednorazowe środki ochrony osobistej (PPE), do których zaliczamy:

1. fartuch ochronny – wodoodporny, testowany i klasyfikowany do pracy w pracowni z cytostatykami, a także odpowiednio długi (ochraniający uda), zapinany pod szyję, z długimi rękawami i wąskimi mankietami,
2. jałowe rękawiczki ochronne – 2 pary bezpudrowych rękawiczek sięgających powyżej nadgarstków, zmieniane co pół godziny, bądź w przypadku ich skażenia,
3. jałowa maseczka ochronna,
4. ochraniacze na obuwie,
5. jałowy czepek na głowę, ochraniający włosy oraz w przypadku mężczyzn, osłonka na brodę,
6. okulary ochronne. [3,10]

Leki wykonuje się pod lożą z laminarnym nawiewem dla substancji przeciwnowotworowych (LAW), izolatorem farmaceutycznym bądź lożą BSC. [10] W proces przygotowywania mogą być zaangażowane maksymalnie 2 osoby – osoba wykonująca lek oraz pomocnik.  Wszystkie procedury dotyczące wytwarzania cytostatyku powinny być zgodne z zaleceniami producenta. Sprzęt medyczny, używany do sporządzania leku przeciwnowotworowego powinien być szczelny, uniemożliwiający wyciek leku na zewnątrz. Nowoczesnym rozwiązaniem jest stosowanie zamkniętych systemów bezigłowych, które zapobiegają przypadkowemu zakłuciu się. Dodatkowo, chronią one przed wydostawaniem się par oraz skażeniami mikrobiologicznymi.  Gotowe leki natychmiast po sporządzeniu znakuje się symbolem żółtej ręki oraz napisami ‘’cytostatyki’’ i ‘’ostrożnie, lek silnie działający’’. [10]

Gdy nastąpi sytuacja ‘’awaryjna’’…

Pomimo zachowania wszystkich środków ostrożności, czasem może dojść do sytuacji awaryjnej, takiej jak rozlanie czy stłuczenie cytostatyku. Z tego względu, w aptece musi się znajdować zestaw awaryjny, zawierający instrukcję postępowania wraz z odpowiednim sprzętem. Taki zestaw powinien się znajdować w przynajmniej 2 miejscach, w których ryzyko wystąpienia niebezpiecznej sytuacji jest największe. Z reguły jest to komora przyjęć oraz pomieszczenie przygotowawcze. Miejsce, w którym nastąpiło skażenie powinno się wywietrzyć oraz nie powinno się w nim pracować przez co najmniej kilka godzin (czytaj także: Farmacja kliniczna – przegląd specjalizacji). [9]

Piśmiennictwo

1. Ustawa z dnia 6 września 2001 roku Prawo farmaceutyczne (Dz. U. 2001 Nr 106 poz. 1381 ze zm.), art.
2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (U. 2015 poz. 1979 ze zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 19 czerwca 1996 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy przygotowywaniu, podawaniu i przechowywaniu leków cytostatycznych w zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U.1996 nr 80 poz. 376 ze zm).
4. Walusiak J. Wągrowska-Koski E. Pałczyński C. Ocena skutków zdrowotnych zawodowej ekspozycji na cytostatyki u personelu medycznego w świetle obowiązującej profilaktyki: badanie przekrojowe. Medycyna Pracy 2003; 54 (3): 229 — 236.
5. Sessink PJ, Cerná M, Rössner P, Pastorková A, Bavarová H, Franková K, et al. Urinary cyclophosphamide excretion and chromosomal aberrations in peripheral blood lymphocytes after occupational exposure to antineoplastic agents. Mutat Res. 1994;309(2):193-9.
6. Ursini CL, Cavallo D, Colombi A, Giglio M, Marinaccio A, Iavicoli S. Evaluation of early DNA damage in healthcare workers handling antineoplastic drugs. Int Arch Occup Environ Health. 2006;80(2):134-40.
7. Kupczewska-Dobecka M i in. Aspekty higieniczne i prawne oceny narażenia zawodowego na cytostatyki. Medycyna Pracy 2018; 69(1): 77-92.
8. Cieślicka A i in. Następstwa zdrowotne pracy w narażeniu na leki cytostatyczne w grupie zawodowej pielęgniarzy i pielęgniarek. Journal of Education 2016; 6(9): 566-574.
9. Fedorowicz O, Kemczyńska M. Postępowanie z lekiem cytotoksycznym w aptece szpitalnej. Farmacja Polska 2010; 2(66): 135-140.
10. Polskie Stowarzyszenie Farmaceutów Onkologicznych.  http://www.psfo.org/standardy/quapos-4/  [Dostęp 26.08.2020].

Autorka: Olga Kaczmarczyk