Udar polega na nagłym zaburzeniu przepływu krwi w mózgu. Prowadzi to do ograniczenia zaopatrzenia komórek w tlen i składniki odżywcze, a w efekcie – do wystąpienia zaburzeń czynności mózgu. Istnieją dwa podstawowe patomechanizmy udaru:
• udar niedokrwienny (ograniczenie dopływu krwi do mózgu, spowodowane najczęściej zakrzepem na bazie zmian miażdżycowych lub zatorem pochodzenia sercowego). Ten typ udaru stanowi
około 80–90% przypadków.
• udar krwotoczny (Krew wylewa się poza naczynie. Powoduje zaburzenie zaopatrzenia w tlen danego obszaru mózgu oraz wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego i niszczenie okolicznej tkanki nerwowej.
Rozwój nowoczesnych technik obrazowania pozwalających na sprawną diagnostykę udaru oraz dostępność metod leczenia jego ostrej fazy pozwoliły na zmniejszenie śmiertelności
w wyniku udaru, jednak według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) udary mózgu nadal stanowią drugą najczęstszą przyczynę zgonów na świecie.
Redukcja czynników ryzyka udaru
Eksperci WHO podkreślają konieczność podejmowania działań w kierunku profilaktyki udarów. Jest to istotne tym bardziej, że większość czynników ryzyka udaru mózgu (wspólnych dla innych chorób układu sercowo-naczyniowego) jest modyfikowalna. Ponadto interwencje w kierunku redukcji ryzyka są możliwe nawet przy ograniczonych zasobach finansowych w systemach opieki zdrowotnej.
Wyniki badania INTERSTROKE, analizującego czynniki ryzyka udaru mózgu wśród pacjentów w 22 krajach, wskazują, że najważniejszym czynnikiem ryzyka jest nadciśnienie tętnicze. Inne czynniki to brak aktywności fizycznej, cukrzyca, otyłość, palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu. Do czynników ryzyka udaru niedokrwiennego zalicza się także przyczyny sercowo-naczyniowe, a przede wszystkim migotanie przedsionków. Istnieją badania dokumentujące pozytywny wpływ interwencji farmaceutów na redukcję czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego (w tym również udarów). Analiza 30 badań jednoznacznie wskazuje, że działania farmaceutów, w znaczący sposób przyczyniają się do poprawy m.in. kontroli ciśnienia tętniczego, profilu lipidowego oraz zwiększenia liczby pacjentów rzucających palenie.
W Wielkiej Brytanii przeprowadzono w tym roku badanie mające na celu zweryfikowanie roli farmaceutów w identyfikacji pacjentów z migotaniem przedsionków. Migotanie przedsionków jest jednym z istotnych czynników ryzyka udaru. Poszukuje się więc metod diagnozowania tych pacjentów, aby móc w porę zaoferować leczenie przeciwzakrzepowe. We wspomnianym badaniu przeszkoleni przez kardiologów farmaceuci przeprowadzali rozmowę z pacjentem. Ponadto przeprowadzili manualną kontrolę pulsu i rejestrację sygnału EKG przy użyciu przenośnego rejestratora. Zapis EKG był następnie interpretowany przez kardiologa.
Udar – Wczesna diagnoza i wdrożenie leczenia
Poza redukcją czynników ryzyka niezwykle istotna jest edukacja pacjentów w kierunku rozpoznawania objawów udaru, ponieważ sprawne wdrożenia leczenia w specjalistycznym ośrodku pozwala uniknąć śmierci lub trwałych powikłań. Podstawowe objawy, wskazujące na możliwość wystąpienia udaru, to nagłe (często jednostronne) osłabienie lub porażenie kończyn, opadnięcie kącika ust, zaburzenia mowy i widzenia a także utrata równowagi. Możemy aktywnie włączyć się w podnoszenie świadomości na temat objawów udaru i konieczności szybkiego działania w przypadku podejrzenia jego wystąpienia. W działaniach edukacyjnych wykorzystywany jest często test FAST.
Podstawą leczenia farmakologicznego ostrej fazy udaru niedokrwiennego jest podanie rekombinowanego tkankowego aktywatora plazminogenu (alteplaza). Podaje się go w celu rozpuszczenia skrzepliny zamykającej światło naczynia i przywrócenia ukrwienia danego obszaru mózgu. Alteplaza, o ile nie ma przeciwskazań, musi zostać podana możliwie najwcześniej od wystąpienia objawów udaru (w okresie do 4,5 godziny). Zbyt późne przewiezienie chorego do szpitala lub brak możliwości ustalenia czasu wystąpienia pierwszych objawów uniemożliwia zastosowanie leczenia trombolitycznego.
Powikłania udarów a przyjmowanie leków
Wśród powikłań udaru istotne z punktu widzenia przyjmowania leków są przede wszystkim trudności w połykaniu oraz niedowłady kończyn i trudności w wykonywaniu precyzyjnych ruchów. Pacjenci mogą mieć problemy z przyjmowaniem leków doustnie, zmagać się z otwieraniem opakowań leków czy chociażby z prawidłowym stosowaniem inhalatorów. Zaburzenia mowy, widzenia, zapamiętywanie oraz zaburzenia emocjonalne także mogą stać się barierą w prawidłowym przyjmowaniu leków.
Trudności w połykaniu
Dysfagia może znacząco wpłynąć na jakość życia, niesie ze sobą ryzyko niedożywienia, a także poważne ryzyko aspiracji pokarmu lub płynów (potencjalnie także przyjmowanych doustnie leków) do dróg oddechowych. Może to prowadzić do zachłystowego zapalenia płuc. Trudności w połykaniu, powstałe w wyniku udaru, mogą mieć różną naturę i nasilenie. Aby zoptymalizować przyjmowanie leków, istotna jest przede wszystkim ocena stopnia trudności w połykaniu oraz ryzyka zachłyśnięcia. Ważna jest znajomość konsystencji płynów i pokarmów, które pacjent może bezpiecznie przyjmować. Na podstawie oceny, dokonanej przez lekarza lub logopedę, możemy pomóc dobrać najbardziej odpowiedni lek. Wielu pacjentów i opiekunów może sobie nie zdawać sprawy, że kruszenie lub rozgryzanie tabletki czy otwieranie kapsułki ma wpływ na efekt działania leku. Często dokonują oni modyfikacji, nie informując lekarza. Dlatego ważne wydaje się, aby przeprowadzając przeglądy lekowe, pytać pacjentów nie tylko o listę przyjmowanych leków, ale także o sposób ich przyjmowania.
Podawanie leków w sposób inny niż określony przez producenta (czyli np. kruszenie tabletek, otwieranie kapsułek) jest zastosowaniem leku off-label. Z tego powodu należy rozważyć aspekt prawny takiego postępowania. Zmiana zarejestrowanej postaci leku może wiązać się ze zmianą efektu terapeutycznego. Co więcej możemy doprowadzić do zwiększonego lub zmniejszonego wchłaniania leku lub np. podrażnienia ścian przełyku czy żołądka, narażając pacjenta na wystąpienie działania niepożądanego. Podobna sytuacja ma miejsce przy podawaniu leków przez zgłębnik lub przetokę odżywczą. Jeśli nie jest możliwe uniknięcie modyfikacji postaci leku, przed podaniem warto upewnić się, że decyzja o podaniu leku off-label jest właściwie udokumentowana. W wielu sytuacjach nieuniknione będzie kruszenie tabletki czy otwarcie kapsułki.
Źródła:
Apteka Szpitalna nr 4
