Wpływ braków leków na opiekę zdrowotną nad pacjentem
Jak podkreślił Prezydent EAHP Petr Horak: problemy, które wywołane są przez pojawiające się okresowo niedobory leków stanowią poważne zagrożenie dla opieki nad pacjentem. Tego samego zdania byli respondenci ankiety, z których ponad połowa (aż 59%) wskazała, że braki leków wywołują opóźnienia w udzieleniu opieki zdrowotnej. Ponadto niedobory leków wg ankietowanych mają także wpływ na jakość prowadzonych świadczeń zdrowotnych. Aż 31% farmaceutów odpowiedziało, że w wyniku braków leków doszło do przerwania prowadzonego leczenia.
Skutkiem czasowej niedostępności niektórych produktów leczniczych są także pojawiające się błędy w leczeniu (wskazane przez 25% ankietowanych) oraz konieczność prowadzenia terapii „mniej optymalnych” (wspomniane także przez 25% farmaceutów). 1% ankietowanych farmaceutów wskazało śmierć pacjenta jako efekt braku dostępu do konkretnych produktów leczniczych.
W jednej z części ankiety farmaceuci zostali zapytani czy zgadzają się z następującym stwierdzeniem: „Braki leków w moim szpitalu mają negatywny wpływ na opiekę nad pacjentami”. Spośród 969 osób, które udzieliły odpowiedzi na to pytanie jedynie 8% i 1% odpowiednio nie zgadzało się lub zdecydowanie nie zgadzało się z tym stwierdzeniem. 13% odpowiadających nie było pewnych, ale aż 47% respondentów zgadzało się i 31% zdecydowanie zgadzało się z takim stwierdzeniem. To pokazuje, że farmaceuci szpitalni nie tylko postrzegają braki leków jako czynnik, który wpływa na wykonywane świadczenia zdrowotne, ale przede wszystkim zwracają uwagę na jego negatywny wpływ na prowadzenie opieki nad pacjentami.
Poza wymienionymi powyżej negatywnymi dla pacjentów skutkami braków leków farmaceuci podali także szereg innych takich jak:
- wydłużenie czasu pobytu w szpitalu,
- niepowodzenie leczenia,
- konieczność transportu do innego szpitala, w którym lek jest dostępny,
- wystąpienie działań niepożądanych lub większej toksyczności;,
- nieplanowane ponowne przyjęcie do szpitala po poprzedniej hospitalizacji.
Wspomniane przez farmaceutów szpitalnych trudności w zapewnieniu właściwej opieki zdrowotnej stanowią nie tylko zagrożenie dla pacjentów, ale są także dodatkowym obciążeniem dla budżetu szpitala, który i tak w wielu przypadkach jest już bardzo ograniczony.
Ocena wpływu braków leków na budżet szpitala
W przeprowadzonej ankiecie zwrócono uwagę na możliwe problemy finansowe szpitali, które mogą być skutkiem braków leków. Także w tej kwestii farmaceuci zostali zapytani czy zgadzają się z następującym stwierdzeniem: „Braki leków w moim szpitalu mają negatywny wpływ na mój ogólny budżet”. Ze stwierdzeniem zgodziło się 43% respondentów, a 38% zdecydowanie się zgodziło. 13% odpowiadających farmaceutów nie było pewnych odpowiedzi, a jedynie 5% i 1% odpowiednio nie zgadza się i zdecydowanie nie zgadza się ze stwierdzeniem.
Wśród krajów, z których ponad połowa udzielających odpowiedzi farmaceutów zdecydowanie zgodziła się z powyższym zdaniem były:
- Wielka Brytania,
- Albania,
- Bośnia i Hercegowina,
- Holandia,
- Irlandia.
Problemy ekonomiczne związane z pojawiającymi się okresowo brakami leków wynikają nie tylko z wymienionych powyżej trudności w prowadzeniu opieki nad pacjentem. Obciążeniem dla budżetu jest także konieczność poświęcania dodatkowego czasu farmaceutów szpitalnych i innych pracowników szpitala na radzenie sobie z problemami związanymi z brakiem leków. Finansowym obciążeniem jest również prowadzenia terapii alternatywnej z użyciem leków, których cena może być wyższa niż terapii standardowej. Aż 63% respondentów przyznaje, że dokonanie zakupu produktów leczniczych od innego dostawcy jest obarczone koniecznością poniesienia wyższych kosztów. W tym aż 17% przyznało, że taki zakup wiąże się zawsze z wyższą ceną. Jak pokazują wyniki ankiety wg farmaceutów szpitalnych braki w dostępie do leków poza możliwymi konsekwencjami zdrowotnymi dla pacjentów stanowią także zagrożenie dla płynności finansowej szpitali i ogólnego budżetu.
Raportowanie braków leków na rynku
Jak podkreśla Prezydent EAHP Petr Horak rozwiązywanie problemów związanych z brakiem leków wymaga opracowania odpowiedniej strategii komunikacji pomiędzy wszystkimi uczestniczącymi w łańcuchu dostaw. Przekazywanie informacji o pojawiających się brakach pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi odbiorcami produktów leczniczych w całym łańcuchu dystrybucyjnym jest bardzo ważnym elementem wspierającym w radzeniu sobie z pojawiającymi się niedoborami leków na rynku. Jak wynika z ankiety w niektórych krajach funkcjonują systemy zgłaszania braków leków.
67% respondentów przyznało, że w ich kraju raportuje się braki leków. Co ciekawe, w ankiecie zdarzało się, że farmaceuci z tego samego kraju na pytanie dotyczące funkcjonowania systemu zgłaszania braków leków w ich państwie udzielali przeciwnych względem siebie odpowiedzi. Jest to dowód na to, że część farmaceutów nie jest świadoma istnienia takich raportów lub przydatność zebranych informacji w codziennej praktyce farmaceutów szpitalnych jest ograniczona.
W większości krajów raportowanie odbywa się za pomocą utworzonych specjalnie w tym celu stron internetowych. Informacje o brakach leków dostarczane są zazwyczaj przez szpitale i przemysł farmaceutyczny. Kompletność zebranych danych i ich jakość różni się w zależności od kraju. Potwierdzeniem tego jest fakt, że jedynie 56% odpowiadających farmaceutów uważa, że ich krajowy system raportowania braków leków działa w sposób efektywny. Negatywnie swój system krajowy oceniła m.in. Słowenia, zwracając przede wszystkim uwagę na problemy w korzystaniu z otrzymywanego raportu, który jest mało czytelny i wielostronicowy. Sprawne wyszukiwanie potrzebnych informacji jest więc znacznie utrudnione. Farmaceuci z Niemiec wskazywali na niekompletność raportów o brakach leków w ich kraju, co wynika m.in. z braku obowiązkowego zgłaszania wszystkich pojawiających się niedoborów. Dla odmiany farmaceuci z Holandii w większości wyrazili aprobatę dla swojego krajowego systemu raportowania braków leków. Krajowa organizacja farmaceutów w Holandii publikuje listę aktualnych niedoborów i możliwych alternatyw, a umieszczone na niej informacje są aktualizowane codziennie. To pokazuje, że w różnych krajach Europy funkcjonują już rozwiązania, które dla farmaceutów szpitalnych mogą stanowić wsparcie w rozwiązywaniu problemów pojawiających się wskutek braków leków.
Rozwiązanie problemu na poziomie ogólnoeuropejskim?
Kompleksowość zagadnienia braków leków powoduje, że trudności w rozwiązaniu problemów będących efektem pojawiających się niedoborów są bardzo duże. W tym celu w części ankiety zadano farmaceutom pytanie o ewentualne rozwiązania systemowe i polityczne, które ich zdaniem należałoby wspierać.
43% farmaceutów szpitalnych odpowiadających w ankiecie uważa, że dobrym rozwiązaniem byłoby utworzenie europejskiego katalogu braków leków przy wsparciu Europejskiej Agencji Leków. 43% respondentów nie wybrało żadnej z proponowanych w ankiecie opcji. Pozostali uważali, że dobrym rozwiązaniem może być utworzenie Grupy Specjalnej w Europejskiej Agencji Leków lub zaangażowanie w działanie programu COST 15105.
Farmaceuci chcieliby także jasno określonej w prawie odpowiedzialności dla producentów leków za wczesne informowanie o nadchodzących problemach w dystrybucji; prowadzenia kompleksowej bazy danych dot. braków przez Europejską Agencję Leków; prowadzenia dochodzenia w sprawie przyczyn pojawiających się braków i corocznego sprawozdania w zakresie tego problemu na szczeblach krajowych i europejskim.
Takie odpowiedzi wskazują, że pojawiające się niedobory leków są zjawiskiem o zasięgu globalnym, a problemy europejskich farmaceutów szpitalnych w tej kwestii są do siebie bardzo zbliżone. Mając jednak na uwadze złożoność tego problemu i jego wpływ na bezpieczeństwo terapii pacjentów, wydaje się, że znalezienie właściwych rozwiązań będzie wymagało zaangażowania i wsparcia ze strony wielu organizacji, w tym także organizacji o zasięgu międzynarodowym.
Materiały źródłowe:
http://www.eahp.eu/practice-and-policy/medicines-shortages/2018-medicines-shortage-survey
Przeczytaj również: Braki leków w Europie cz.1
Autorka: mgr farm. Monika Łopata
